Ẩm thực Vàng Pheo - Hồn núi rừng níu chân du khách

Pa pỉnh tộp (cá nướng) – món ăn đặc trưng nổi tiếng của người Thái.

Mắc khén – linh hồn bữa cơm Thái

Ẩn mình dưới chân núi Phu Nhọ Khọ, bản Vàng Pheo (xã Mường So - Lai Châu) từ lâu được biết đến như "thủ phủ người đẹp" của vùng đất Mường So cũ. Cảnh sắc nơi đây đẹp như tranh sơn thủy, với tiếng suối róc rách ngày đêm, với những nếp nhà sàn thấp thoáng giữa cánh đồng lúa nương. Nhưng thứ níu chân du khách lại chính là kho tàng ẩm thực đậm đà bản sắc của đồng bào Thái trắng.

Ở nơi đây, bữa ăn không đơn thuần để no bụng, mà là sự kết tinh từ lao động cần cù, từ triết lý sống thuận tự nhiên và tình cảm nồng hậu. Người Thái coi bữa cơm là sự gắn kết gia đình, cộng đồng, cũng là lời chào đón khách phương xa.

Nếu như người miền xuôi không thể thiếu hạt tiêu, thì người Thái Tây Bắc có mắc khén – thứ gia vị được ví như "linh hồn" của bữa cơm. Mắc khén rang chín, giã nhỏ, hòa quyện cùng gừng, ớt, tỏi, muối… tạo nên hương vị nồng nàn, cay tê nơi đầu lưỡi. Bà Lò Thị Duyên, nghệ nhân ẩm thực của bản, kể: "Nhà nào cũng có một hũ mắc khén. Khách đến, mâm cơm không thể thiếu chẩm chéo hay món nướng thơm lừng. Ăn vào mới cảm nhận hết cái tình của người Thái trắng".

Trên bếp than hồng, miếng thịt trâu, bò, lợn bản ướp mắc khén, gừng, ớt rừng được nướng chậm rãi. Mùi thơm lan khắp gian nhà sàn, từng miếng thịt vàng óng, mềm ngọt, cay cay. Ăn kèm cơm lam chấm chẩm chéo, thực khách có cảm giác như cả núi rừng Tây Bắc đang tan chảy trong khoang miệng.

Bản giao hưởng hương vị núi rừng

Nhắc đến ẩm thực Thái mà quên pa pỉnh tộp thì coi như chưa trọn vẹn. Cá chép, trôi, trắm được nhồi đầy gia vị: mắc khén, sả, gừng, rau thơm, ớt tươi, hành lá… rồi gập đôi, kẹp chặt, nướng đều trên than củi. Khi chín, da cá vàng giòn, thịt ngọt béo quyện hương mắc khén cay nồng. Đây là món ăn không thể thiếu trong cỗ cưới, ngày hội, và là niềm tự hào của người Thái trắng.

Cơm lam cũng là biểu tượng ẩm thực Thái. Gạo nếp nương dẻo thơm ngâm qua đêm, cho vào ống tre non, nút lá chuối, nướng trên than hồng. Khi vỏ nứa cháy sém, mùi thơm tỏa ra, người nấu khéo chẻ bỏ lớp cật, để lộ cơm trắng nõn, dẻo thơm. Ăn cùng muối vừng hay thịt nướng, vị dẻo ngọt quyện hương tre non, khiến du khách nhớ mãi.

Trong dịp lễ hội, mâm xôi ngũ sắc rực rỡ – trắng, đỏ, vàng, tím, xanh – tượng trưng cho tinh khiết, khát vọng, no đủ, thủy chung và trường tồn. Còn món nộm da trâu giòn sần sật, chua thanh, cay cay; canh bon bùi ngậy; chẩm chéo cay nồng… đều để lại dư vị khó quên.

Ẩm thực không chỉ nuôi dưỡng đời sống tinh thần, mà còn mở hướng phát triển du lịch cộng đồng. Nhiều hộ đã mở homestay, đón khách trải nghiệm, dạy cách nấu món truyền thống. Anh Lò Văn Quang, chủ một homestay, chia sẻ: "Có khách nước ngoài mê món thịt nướng mắc khén đến nỗi ở lại nhiều ngày để học. Với họ, đây không chỉ là món ăn, mà là trải nghiệm văn hóa sống động".

Điều đáng quý, lớp trẻ nơi đây cũng hăng say tiếp nối truyền thống. Em Lò Thị Hoa, thiếu nữ đội văn nghệ, nói: "Chúng em học nấu các món cổ truyền để giới thiệu cho khách. Ai đến Vàng Pheo cũng được thưởng thức những hương vị nhớ mãi hồn ẩm thực Thái trắng".

Giữ hồn bản sắc, mở lối phát triển

Ẩm thực của người Thái ở Vàng Pheo là bản giao hưởng hương vị: từ hạt mắc khén cay nồng, ống cơm lam thơm dẻo, mâm xôi ngũ sắc rực rỡ, đến pa pỉnh tộp đậm đà, nộm da trâu giòn dai. Tất cả tạo nên linh hồn văn hóa bản làng, vừa dân dã, vừa tinh tế.

Không chỉ làm no lòng, ẩm thực còn nuôi dưỡng ký ức, bồi đắp niềm tự hào và khát vọng gìn giữ bản sắc. Trong xu thế phát triển du lịch bền vững, Vàng Pheo đang biến ẩm thực thành lợi thế cạnh tranh, thành "cầu nối" giữa bản làng và bạn bè năm châu.

Với sự chung tay của nghệ nhân, người làm du lịch và thế hệ trẻ, chắc chắn hồn ẩm thực Thái trắng nơi đây sẽ còn vang xa, trở thành điểm nhấn trên bản đồ văn hóa Lai Châu nói riêng và Tây Bắc nói chung.