Âm thanh: Nửa linh hồn còn lại của điện ảnh

Có một thế giới khác, một nửa linh hồn của bộ phim, thường chỉ được cảm nhận chứ ít khi được gọi tên. Đó là thế giới của âm thanh – nơi những tiếng thở, những câu thoại nghẹn ngào hay cả những khoảng lặng quý giá được dệt nên bởi những người hùng thầm lặng. Nguyễn Ngọc Tân, một trong những chuyên gia thu âm thanh tiền kỳ của tác phẩm điện ảnh Mưa Đỏ, là một người như thế.

Con đường đến với nghề - Duyên phận giữa Kỹ thuật và Nghệ thuật

Hành trình đến với âm thanh của Tân là một sự giao thoa tự nhiên giữa nghệ thuật và kỹ thuật. Anh sinh ra và lớn lên trên quê hương quan họ Bắc Ninh, nơi những làn điệu chèo, quan họ đã thấm sâu vào tâm hồn từ thuở bé. Song song đó, anh lại có niềm đam mê mày mò các thiết bị amply, loa và hứng thú đặc biệt với môn Vật lý. Chính người thầy dạy Vật lý đã gợi ý cho anh về trường Sân khấu Điện ảnh, một môi trường đào tạo nghệ thuật có ngành kỹ thuật dành cho khối A.

Tại đây, dưới sự dìu dắt của những người thầy lớn như thầy Trần Công Chí, Bành Bắc Hải và đặc biệt là "cây đại thụ" trong giới thu thanh - hòa âm Việt Nam là chị Hoàng Thị Thu Thủy, ngọn lửa đam mê trong anh đã thực sự bùng cháy. Anh được chị chỉ bảo tỉ mỉ từ những điều nhỏ nhất, từ cách cầm boom mic, bố trí micro cho diễn viên, đến việc phân tích tầm quan trọng của âm thanh trong việc kể chuyện. Chính quá trình đó đã giúp anh nhận ra sự khác biệt cảm xúc sâu sắc giữa một bộ phim lồng tiếng và một bộ phim được thu thanh trực tiếp – một nhận thức đã trở thành triết lý làm nghề của anh sau này.

"Cuộc chiến thầm lặng" và nỗi ám ảnh mang tên tạp âm

Với người làm thu âm hiện trường ở Việt Nam, "tạp âm là nỗi ám ảnh". Anh Tân chia sẻ, do chúng ta thiếu những phim trường chuyên nghiệp, các đoàn phim thường phải quay ở những bối cảnh thật như nhà dân, đường phố, nơi luôn ồn ào và khó kiểm soát.

Anh kể lại hai kỷ niệm khó quên trong quá trình làm phim "Mưa Đỏ" để minh họa. Một là khi quay cảnh đầy cảm xúc giữa hai nhân vật bên bờ sông Thạch Hãn, đúng vào thời điểm diễn ra một trận bóng đá của đội tuyển Việt Nam. Trước niềm vui chung và tinh thần cổ vũ cuồng nhiệt của người dân, cả ekip hiểu rằng không thể đề nghị mọi người im lặng và đành kiên nhẫn chờ đợi để thu được những khoảnh khắc tĩnh lặng hiếm hoi. Một lần khác, khi quay một phân đoạn quan trọng trước bàn thờ gia tiên ở một nhà cổ tại Huế, ekip đã phải đối mặt với âm thanh từ gần 15 quán nước mở karaoke công suất lớn dọc bờ sông Hương. Để ghi âm được sự im lặng cần thiết, tổ sản xuất đã phải đến từng nơi, nhờ mọi người tạm nghỉ hát để đoàn có thể ghi lại trọn vẹn cảm xúc của hai mẹ con mà không cần lồng tiếng. Đó là những cuộc chiến thầm lặng mà ở đó, sự im lặng quý giá hơn vàng.

Sức mạnh của âm thanh - Khi lời thoại dệt nên cảm xúc

Điểm sáng nhất trong câu chuyện nghề của Tân có lẽ là khoảnh khắc kỳ diệu trên phim trường "Mưa Đỏ". Đó là cảnh những người lính trong tiểu đội 1 ngồi lại bên nhau dưới cơn mưa tầm tã, đọc lá thư cuối cùng của người đồng đội tên Tạ để lại cho vợ con.

Về lý thuyết, một trợ lý đạo diễn hay bất kỳ ai trong đoàn cũng có thể đọc phần thoại voice-off đó. Nhưng để có được những cảm xúc chân thật nhất, điều đó là không thể. Các diễn viên đã có nhiều tháng trời huấn luyện và sống cùng nhau trên thao trường, cùng nhau lăn lộn dưới hầm, trên hào, họ đã trở thành những người anh em thực sự. Một giọng đọc xa lạ không thể nào tạo ra được sự kết nối và đồng cảm sâu sắc ấy.

Vì lẽ đó, đêm hôm đó, diễn viên Phương Nam (vai Tạ), dù không có cảnh quay của mình, vẫn ở lại hiện trường. Anh đã dồn hết cảm xúc, đọc lá thư bằng chất giọng Thanh Hóa đặc sệt, vừa đọc vừa nghẹn ngào, nước mắt trực trào. Chính âm thanh chân thật và đầy cảm xúc đó đã trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, giúp những người bạn diễn còn lại sống trọn vẹn trong nỗi đau, tạo nên một phân cảnh chạm đến trái tim người xem.

Tân chia sẻ: "Qua phân đoạn đó, chúng ta có thể thấy tầm quan trọng của âm thanh... Nó quan trọng đến mức, có thể chúng ta nhắm mắt lại, ko cần xem hình ảnh đoạn phim đó, chỉ cần nghe bằng tai, là đã đủ để khán giả thấy đau đớn, đồng cảm, và xúc động cùng với nhân vật phim".

Góc nhìn về ngành và lời nhắn gửi

Với kinh nghiệm làm việc cùng các ekip quốc tế như BBC, HBO, Netflix, Tân nhận thấy một sự khác biệt lớn trong tư duy làm nghề. Anh trăn trở rằng các nhà sản xuất ở Việt Nam thường ưu tiên chi phí thấp hơn là chất lượng âm thanh, khiến ngân sách cho âm thanh chỉ chiếm một phần rất nhỏ (1-1.5% kinh phí phim), dẫn đến việc phải lồng tiếng lại và đánh mất cảm xúc chân thật của diễn viên. Trong khi đó, các ekip nước ngoài lại đầu tư một cách nghiêm túc và cân đối cho tất cả các khâu để tạo nên một bộ phim hay.

Dù vậy, ngọn lửa đam mê trong anh chưa bao giờ tắt. Với các bạn trẻ muốn theo đuổi công việc thú vị này, anh khuyên hãy cứ hết mình với đam mê, làm việc tâm huyết và có thể coi trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội là một địa chỉ uy tín để bắt đầu hành trình của mình.

Công việc của những người như Nguyễn Ngọc Tân có thể mãi mãi chỉ ở phía sau ống kính, nhưng những gì họ cống hiến đã góp phần tạo nên một nửa linh hồn còn lại của điện ảnh, giúp những câu chuyện trên màn ảnh trở nên sống động và chân thực hơn bao giờ hết.