Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua nghị quyết tuyên bố năm 2025 là Năm Quốc tế Bảo vệ sông băng, đồng thời công bố ngày 21/3 hằng năm kể từ năm 2025 là Ngày Thế giới sông băng, một dấu mốc quan trọng trong nỗ lực toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ các nguồn nước ngọt quý giá.
Năm Quốc tế và Ngày Thế giới sông băng nhằm nâng cao nhận thức toàn cầu về vai trò then chốt của sông băng, tuyết và băng trong hệ thống khí hậu và chu trình thủy văn. Đồng thời, nhấn mạnh những tác động kinh tế, xã hội và môi trường từ những biến đổi sắp tới của tầng băng quyển Trái đất. Trong bối cảnh đó, ngoài việc ứng phó với tình trạng băng tan nhanh và hệ quả kéo theo, Năm Quốc tế và Ngày Thế giới sông băng còn hướng tới việc khuyến khích chia sẻ tri thức, các thực hành tốt trong bảo tồn sông băng và chiến lược thích ứng.
Hiện tượng tan băng ảnh hưởng đến tất cả mọi người. Người dân vùng ven biển đối mặt với mực nước biển dâng, cộng đồng miền núi cao dễ chịu rủi ro lũ quét, sạt lở, lở tuyết, và người dân vùng hạ lưu vốn phụ thuộc vào nguồn nước từ sông băng. Theo IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change - Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu), băng tan và các dải băng lục địa là yếu tố lớn góp phần gây mực nước biển dâng suốt nhiều thập kỷ qua. Các sông băng tại các Di sản Thế giới UNESCO đang tan với tốc độ báo động, trong đó một phần ba được dự báo sẽ biến mất vào năm 2050. Trong cùng giai đoạn này, hầu hết các sông băng nhiệt đới còn lại ở Nam Mỹ, châu Phi và châu Á cũng sẽ không tồn tại nữa. Việc mất sông băng còn kéo theo mất đa dạng sinh học, đặc biệt là các loài đặc hữu, cũng như mất mát các giá trị văn hóa và lối sống truyền thống.
Sự rút lui của sông băng rõ ràng là mối đe dọa nghiêm trọng tới nguồn nước tự nhiên và nhân tạo ở nhiều nơi trên thế giới. Vì vậy, Năm Quốc tế bảo vệ sông băng và Ngày Thế giới sông băng tập trung vào việc đưa ra các khuyến nghị cụ thể nhằm ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu lên tầng băng quyển - vốn gây ra những tổn thất ngày càng không thể đảo ngược; kêu gọi các hành động giảm thiểu hiệu quả hơn; tạo diễn đàn để các quốc gia và cộng đồng chịu ảnh hưởng bởi mất mát sông băng có thể chia sẻ tri thức, kinh nghiệm bảo tồn và thích ứng; đồng thời thúc đẩy tài trợ quốc tế cho các hoạt động thích ứng tại những khu vực bị tác động.
Tác động của sông băng không chỉ giới hạn trong môi trường, mà còn lan tỏa tới đời sống văn hóa và tinh thần nhân loại. Sông băng cung cấp nguồn nước thiết yếu cho một nửa nhân loại - phục vụ sinh hoạt, nông nghiệp và thủy điện. Chúng cũng là không gian thiêng liêng đối với nhiều nền văn hóa, đồng thời thu hút hàng triệu du khách trên thế giới, mang lại nguồn thu và cảm hứng lớn. Các phát hiện khảo cổ quanh những sông băng đang tan rút cho thấy lịch sử lâu dài và phức tạp của mối tương tác giữa con người với các hệ sinh thái băng hà.
Nỗ lực bảo tồn sông băng cũng chính là bảo tồn mối quan hệ của chúng ta với thiên nhiên. Một báo cáo gần đây của IUCN và UNESCO cho thấy, nếu giới hạn nhiệt độ Trái đất chỉ tăng 1,5°C, có thể cứu được sông băng tại 2/3 số Di sản Thế giới, vốn bao phủ 10% diện tích băng hà toàn cầu. Báo cáo cũng ước tính các sông băng Di sản Thế giới đang mất trung bình 58 tỷ tấn băng mỗi năm - tương đương tổng lượng nước tiêu thụ hằng năm của Pháp cùng Tây Ban Nha cộng lại và góp gần 5% vào mực nước biển dâng toàn cầu. Một số sông băng biểu tượng ở Iceland và Venezuela đã hoàn toàn biến mất.
Các khu bảo tồn được quản lý hiệu quả là mảnh ghép quan trọng để giữ gìn sông băng thế giới. Dù không thể ngăn việc giảm thể tích băng do nhiệt độ toàn cầu tăng, nhưng các khu này giúp kiểm soát những mối đe dọa khác như khai thác mỏ, du lịch trượt tuyết... Hiện nay, khoảng 30% sông băng toàn cầu nằm trong khu bảo tồn, thêm 17% được bảo vệ theo Hiệp ước Nam Cực 1959. Tuy vậy, diện tích bảo vệ ở dãy núi châu Á và vùng Bắc Cực Canada còn thấp, để ngỏ cơ hội lớn nhằm củng cố tương lai tươi sáng cho sông băng. Khai thác mỏ ở các khu vực này - như dãy Thiên Sơn ở Trung Á hay Alaska - đe dọa trực tiếp đến sông băng do bụi phủ và trầm tích làm giảm độ phản xạ, khiến băng tan nhanh; ô nhiễm nguồn nước tan chảy; xáo trộn hệ sinh thái băng khi xây dựng hạ tầng, đường sá.
Một hội thảo tháng 12/2024 tại Geneva và trụ sở IUCN ở Gland đã quy tụ nhiều cộng đồng, trong đó có người Saami ở Bắc Cực và người dân Chamonix (Pháp). Từ hoạt động chăn thả truyền thống quanh sông băng, sinh sống ở các thung lũng sau khi băng rút, cho tới hưởng lợi từ các con sông, thung lũng và hệ sinh thái được bồi đắp bởi băng…, tương lai của những cộng đồng này gắn bó chặt chẽ với tương lai của sông băng.
Năm 2025 là cơ hội để thế giới tập trung sự chú ý vào vai trò và tầm quan trọng của sông băng, qua đó thúc đẩy hành động ý nghĩa ở mọi cấp độ. Việc thiết lập và củng cố các khu bảo tồn và quản trị công bằng là bước đi then chốt để giảm thiểu, kiểm soát thách thức trong việc bảo tồn băng hà.
Bình luận (0)